برنج ایرانی با عطر و طعم خاصی که دارد یکی از برنج های پر طرفدار در سفره های خانواده های ایرانی و همینطور سایر نقاط دیگر جهان است. اگر به کشت این برنج علاقه مندید به شما پیشنهاد می کنیم که مراحل کاشت و برداشت برنج ایرانی را بخوانید.
انتخاب بذر مناسب:
اولین مراحل کاشت و برداشت برنج ایرانی ، انتخاب و تهیه بذر مناسب است. بذر انتخابی شالیکاران، اغلب از محصول سال گذشته تهیه می شود. به همین منظور کشاورزان پس از برداشت برنج و خشک کردن آن، مقداری بذر را به شکل شلتوک یا خوشه نگهداری می‌نمایند. سپس در سال بعد از این بذر برای کاشت در خزانه استفاده می کنند. اما ممکن است بذر از نقاط دیگری نیز تهیه شود، در هر صورت بذر تهیه شده باید در جای خشک و مناسبی نگهداری شده تا از حشرات، پرندگان و جوندگان در امان بماند. استفاده از این بذرها در استان های شمالی از دوم الی پنجم فروردین ماه آغاز می گردد.
جوانه‌دار کردن بذر:
به منظور آماده سازی بذر برای کاشت، با توجه به میزان بذر ظرف یا حوضی از محلول آب و نمک را برای آن تهیه می کنند. غلظت این محلول با توجه به نوع برنج متفاوت بوده و در ارقام ریشکدار کمتر و در ارقام بدون ریشک بیشتر است. پس از تهیه این محلول، شلتوکها را در داخل آن ریخته و خوب بهم می‌زنند. از آنجایی که بین بذرها اختلاف وزن وجود دارد، بذور سنگین در ته و بذور سبک در روی محلول باقی می مانند. با شناسایی بذور سبک آنها را از محلول گرفته و دور می ریزند، چرا که ارزش جوانه‌زنی ندارند و به اصطلاح پوک هستند. سپس با جمع آوری بذور سنگین و سالم، آنها را بلافاصله با آب خالص شسته و از نمک پاک می کنند.
بذور سالم را داخل گونی ریخته و در داخل ظرف یا حوض پر از آبی می‌اندازند و با در نظر گرفتن درجه حرارت محیط آنرا بمدت ۲ تا ۳ روز در داخل آب قرار می‌دهند. هنگامی که آب به مقدار کافی جذب این بذور شد، آنها را از آب می گیرند و در محیطی مناسب روی گونی، پارچه یا حصیری قرار می دهند، سپس با یک کیسه یا نمد روی آنها را می پوشانند. درجه حرارت مورد نیاز جهت جوانه دار شدن بذر ۱۲ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد است. پس از مدت تقریبا یک هفته (این زمان با توجه به دمای محیط از ۲ تا ۸ روز متفاوت است) بذور، جوانه‌دار شده و برای کاشت در خزانه آماده می‌باشند.
تهیه خزانه:
کشت برنج در ایران به دو روش نشایی و مستقیم صورت می گیرد. روش نشایی در بیشتر مناطق کشور نظیر استانهای گیلان و مازندران مورد استفاده قرار می گیرد، زیرا به دلیل وجود طیف گسترده علفهای هرز در این استان ها کشت برنج به طریق مستقیم توصیه نمی شود. به همین خاطر در زمان جوانه‌دار نمودن بذرها یا پیش از آن اقدام به تهیه خزانه می‌نمایند.
خزانه برنج یا تمبیجار، در واقع یک قطعه زمین کوچک و محصور شده است که در داخل و یا خارج از مزرعه اصلی تعبیه می‌گردد. این زمین را در اواخر پاییز به عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر شخم می زنند. سپس در اواخر زمستان پیش از شروع فصل کشت مقداری کود دامی کاملاً پوسیده بر روی آن ریخته و با خاک مخلوط می کنند. پس از این عمل در خزانه آب ریخته و دوباره زمین را با ادوات کشاورزی شخم می زنند. در این مرحله باید سنگ و کلوخ‌های موجود در سطح زمین جمع‌آوری و یا خورد شود. دیگر مراحل لازم برای تهیه خزانه عبارتند از:
- استفاده از مقداری کود ازته (شکری) و مقداری کود فسفره (فسفات آمونیم)
- هموار ساختن زمین به وسیله ماله یا وسایل دیگر
- مرزبندی زمین به عرض ۵/۲ تا ۳ متر و طول ۵ تا ۱۰ متر
- سمپاشی خاک با سموم بوتاکلر و یا بنتیوکارپ سه روز قبل از بذرپاشی ( مقدار ۴ تا ۶ سانتی‌متر مکعب سم در ۱۰ متر مربع خزانه نیاز است و سطح خزانه نیز باید حداقل ۳ سانتی‌متر آب داشته باشد)
لگدکوبی زمین پس از شخم یک روش دیگر برای تهیه خزانه است. این کار علاوه بر کمک به تغذیه بهتر گیاه، باعث سفت شدن زمین می شود و به این ترتیب ریشه گیاه به عمق زیاد خاک نفوذ نکرده و کندن آن جهت انتقال به زمین اصلی راحت‌تر خواهد شد.
تهیه خزانه به روش ژاپنی:
تهیه خزانه به روش جوی پشته‌ای یا ژاپنی از خزانه های سنتی بهتر است. در این روش میزان بذر مصرفی حداکثر ۳۰ کیلوگرم برای ۱۰۰ متر مربع از خزانه است. شخم زمین نیز در دو نوبت پاییز و بهار به عمق ۸ سانتی‌متر انجام می‌شود. سپس زمین ماله‌کشی شده و هموار می‌گردد. بعد از مرزبندی زمین، در اطراف مرزها جوی‌هایی ایجاد می‌نمایند. آب از این جوی‌ها عبور کرده و در داخل کرتها نشت می‌یابد. با آماده شدن خزانه به این روش، حدود ۳ تا ۶ سانتی‌متر آب را در داخل خزانه نگه می دارند و بذر را روی سطح آب می‌پاشند. هنگامی که آب ته نشین شد، بذرها به زمین می‌چسبند.
کاشت بذر در خزانه:
با آماده شدن خزانه، آب را تا ارتفاع ۳ سانتی‌متر درون هر کدام از کرتهای آماده شده نگه می‌دارند. سپس بذور جوانه‌دار شده را بطور متراکم در سطح خزانه می‌پاشند. در این مرحله ریختن کلش سوخته بر روی بذرها در گیلان رواج دارد. از این به بعد نیز فقط در طول روز در داخل خزانه آب وجود دارد و در هنگام غروب آب خزانه خارج می شود. این عمل تا رشد کافی گیاه برنج ادامه می‌یابد.
نگهداری و مراقبت از خزانه:
پوشاندن سطح خزانه با پلاستیک در زمان کاشت بذر برای نقاطی که در فروردین ماه آب و هوای سردی دارند مرسوم است. پلاستیک با افزایش دما رشد برنج را سرعت می بخشد. البته در روزهای گرم و آفتابی با کنار زدن اطراف پلاستیک، موجب کاهش درجه حرارت داخل خزانه می شوند. با این کار اکسیژن نیز به داخل خزانه نفوذ خواهد کرد. استفاده از پلاستیک تا مرحله ۲ تا ۳ برگی شدن نشاء لازم است. در مدت رشد نشاء‌ها باید از خزانه مراقبت های دیگری نیز بعمل آید. برخی از آنها عبارتند از:
- کنترل آب داخل خزانه، حداقل روزی یک مرتبه
- استفاده از کودهای شیمیایی از قبیل اوره و سوپر فسفات
- استفاده از کود فسفره قبل از انتقال بذر از خزانه به زمین
- استفاده از کود ازته در دو مرحله، (یکی قبل از کاشت و دیگری چند هفته بعد از کاشت بذر از خزانه به زمین)
- از بین بردن مرتب علفهای هرز خزانه
- کنترل روزانه خزانه به منظور جلوگیری از آفاتی نظیر پرندگان، مگس و …
- سمپاشی خزانه در صورت تراکم علفهای هرز، آفات و بیماری ها
انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی:
یکی دیگر از مراحل کاشت و برداشت برنج ایرانی انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی برای انجام عمل کاشت است که به این کار نشاء‌کاری می گویند. شالیکاران پیش از نشاء‌کاری ابتدا به آماده سازی زمین و مرمت و بازسازی مرزها و کرتها اقدام می نمایند. همچنین قبل از کاشت برنج در زمین اصلی زمین را از کاه و کلش و اجسام خارجی دیگر پاک می کنند. آغاز نشاء‌کاری در استان های شمالی از اوایل تا اواسط اردیبهشت ماه است. اندازه طبیعی نشاء‌ها در این زمان ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر بوده و همینطور ۴ تا ۵ برگ دارند.
در این مرحله خزانه را آبیاری کرده و سپس نشاء‌ها را از خزانه کنده، علف های هرزی همچون سوروف را از آن جدا کرده و به زمین اصلی منتقل می کنند. گفتنی است سوروف در رشد اولیه خود شباهت زیادی با نشاء‌های برنج دارد و فقط کشاورزان با تجربه می‌توانند آن را از برنج تشخیص دهند. به طور کلی برنج دارای زبانک و گوشوارک است در صورتی که سوروف فقط زبانک دارد.
برای انتقال نشاء‌ها به زمین اصلی آنها را به دسته های۱۵۰ تا ۲۰۰ عددی و گاهی بیشتر تقسیم بندی کرده و توسط ظروفی به نام طشت یا قایق‌های چوبی کوچک از محل خزانه به محل کاشت در زمین اصلی جابه جا می کنند. کاشتن نشاء‌ها به صورت کپه‌ای است. همچنین اخیراً در بعضی نقاط کشور از ماشین نشاء‌کار برای عملیات نشاء‌کاری استفاده می‌شود. بعد از کاشت نیز به زمین کود شیمیایی نظیر اوره و فسفات آمونیوم اضافه می کنند.
برداشت برنج:
برداشت برنج به صورت دستی و یا با کمباین صورت می گیرد. در روش دستی، پس از پایان مراحل مراحل کاشت و برداشت برنج ایرانی ، به منظور کاهش رطوبت آن، جمع آوری و خرمن کوبی باید حداقل ۲۴ ساعت بعد صورت بگیرد، ولی در برداشت با کمباین، برای کاهش رطوبت برنج، آنها پس از خرمنکوبی در مکانی مناسب هوا دهی شده و یا بلافاصله داخل خشک کن قرار می گیرند.
